سرویس دفاع و امنیت مشرق – موشک های بالستیک را می توان به جرات مهم ترین عنصر سخت افزاری در مفهوم و دکترین اصلی نظامی جمهوری اسلامی ایران یعنی "بازدارندگی" تعریف کرد. از تعداد محدود موشک های اسکاد دریافت شده در سال های میانی دهه 1360 تا باران موشکهای بالستیک بومی بر سر صهیونیست ها در 2 عملیات وعده صادق ، مسیری موفق بود که در حدود 4 دهه طی شد و کشورمان را از یک وارد کننده محدود به یک رقیب مهم در دنیا و کابوسی برای هر دشمن در شعاع 2 هزار کیلومتری با سابقه و تجربه عملیاتی واقعی، تبدیل کرده است.

در ادامه معرفی و رونمایی از دستاوردهای دفاعی، جدیدترین موشک بالستیک ایرانی با نام " قاسم بصیر " معرفی شد که قرار است در کنار بیش از 30 نوع موشک بالستیک و تاکتیکی دیگر، به سازمان رزم نیروی هوافضای سپاه اضافه شود. این موشک جدید در حقیقت یکی از جدیدترین اعضای خانواده پر افتخار فاتح 110 است که امروزه بخش عمده ای از توان موشکهای نقطه زن ایرانی در بردهای مجاز را تشکیل می دهد. قبل از رفتن به سراغ معرفی این موشک، مناسب است یک نگاه کوتاه به فاتح 110 و فرزندان پر افتخار این موشک خاص داشته باشیم.

از راکت های زلزال تا فاتح نقطه زن ایرانی

آنچه امروزه به عنوان فاتح ۱۱۰، ذوالفقار، شهید حاج قاسم، خلیج فارس، هرمز، قاسم بصیر و برخی نام های مهم دیگر شناخته می شود نتیجه سرمایه گذاری مناسب و دقیق نیروهای مسلح و صنایع دفاعی کشورمان از دهه ۷۰ شمسی روی افزایش دقت موشک های بالستیک و خصوصا توسعه یک سلاح در این کلاس و در مدل تاکتیکی بود. آنچه صنعت دفاعی ایران برای این پروژه انتخاب کرد راکت های زمین به زمین زلزال بود که از سلاح های اولیه تولید داخل در سالهای بسیار دور به حساب می آمد.

راکت زلزال

زلزال، یک راکت با کالیبر حدود ۶۱۰ میلی متری و سوخت جامد به شمار می رفت که در رده سلاح های توپخانه راکتی طبقه بندی شده و در حقیقت در آن دوره، سلاحی با دقت کم و برای شلیک در حجم بالا برای حمله به تاسیسات بزرگ دشمن یا تجمع های آنها در مساحت زیاد به حساب می آمد. استفاده از سوخت جامد در این راکت باعث شده بود که این موشک، سلاحی با قابلیت انبارداری طولانی و آماده شدن سریع برای حمل و شلیک باشد. مشکل اصلی در این خصوص دقت بود و در این جا بود که یکی از طولانی ترین و شاید بهترین پروژه های دفاعی تاریخ ایران آغاز شد.

نسل های اول موشک فاتح 110

در آن دوره مشخصا دسترسی به سیستم های هدایت ماهواره ای در استانداردهای نظامی برای کشور ما امری ناممکن بود و به همین دلیل بیشتر انرژی و توان در داخل صرف توسعه سیستم های ژیرسکوپی نسل جدید شد که کمک زیادی در افزایش دقت موشک ها خواهند داشت. ژیروسکوپ های مدل لیزری و فیبر نوری تقریبا پیشرفته ترین مدل های این وسیله در حال حاضر هستند و در اکثر وسایل نیاز به هدایت مثل هواپیماها، کشتی ها و موشک ها مورد استفاده قرار می گیرند. در حقیقت مدل فیبر نوری یک گام از گونه لیزری نیز پیشرفته تر است.

این ژیروسکوپ ها به دلیل نداشتن قطعه متحرک در برابر فشار و لرزش های محیطی نیز دارای مقاومت بسیار بالایی هستند ولی در عین حال برای داشتن کارایی مطلوب نیاز به کالیبراسیون بسیار دقیقی نیز دارند .خوشبختانه در سالهای اخیر ژیروسکوپ های فیبرنوری در داخل کشور ما به صورت بومی طراحی و ساخته و پس از تولید انبوه تحویل نیروهای مسلح داده شده است. این سامانه در حقیقت یکی از مهم ترین دلایل افزایش قابل توجه دقت موشک های بالستیک ایران خصوصا سری فاتح و زیر مجموعه های آن بوده است.

نمایی از ژیروسکوپ تولید شده در ایران

موشک های خانواده فاتح ۱۱۰ از اوایل سالهای دهه ۸۰ شمسی به افکار عمومی معرفی و در چندین مدل با همین نام و در نسل های مختلف وارد خدمت شد. موشک بالستیک ضد کشتی خلیج فارس و سری ضد رادار هرمز از اولین زیر مجموعه های مشتق شده از سری فاتح ۱۱۰ بودند که عمدتا با نگاه به بحث های ضد کشتی / ضد راداری و توسعه توانایی های ضد دسترسی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران توسعه پیدا کردند. ایران با فاتح ۳۱۳ به برد ۵۰۰ کیلومتر با این خانواده رسید و سلاحی در رده اسکندر روسی در بحث برد را وارد خدمت کرد.

با رونمایی از مدل هایی مثل ذوالفقار در حقیقت، ایران سد برد ۵۰۰ کیلومتر برای این خانواده را شکست. دزفول دیگر موشک از این سری تسلیحاتی بود که با موفقیت برد خانواده فاتح را ۴ رقمی کرده و به عدد مهم ۱۰۰۰ رساند.

سامانه موشکی ذوالفقار

موشک بالستیک خیبرشکن نیز از دیگر اعضای مهم و نیرومند توسعه یافته بر اساس خانواده فاتح 110 است که توانایی رسیدن به برد 1450 کیلومتر را دارد.

جادوی الیاف کربن و افزایش برد موشک های ایرانی

شاید برای مخاطبین همیشه این سوال پیش بیاید که چطور ممکن است در موشک های سری فاتح 110 با وجود اینکه تغییر زیادی در طول و قطر موشک ها انجام نشده، از پرتابه هایی با برد 250 الی 400 کیلومتر به بردی بیش از 1400 کیلومتر رسید ؟ در برخی از سناریوها گاهی مسئله کاهش وزن سر جنگی یا افزایش تقویت و قدرت موتور و نوع سوخت به کار رفته در آن مطرح می شود اما باید گفت نکته اصلی در داستان خانواده پر افتخار فاتح یک ماده استراتژیک به نام "الیاف کربن" است. الیاف کربن یکی از مهم ترین خانواده های الیاف پیشرفته است که استحکام بسیار بالا (بین ۷ تا ۱۰ برابر فولاد ساختمانی بسته به گرید الیاف)، چگالی پایین (حدود دو سوم آلومینیوم)، رسانایی الکتریکی بسیار خوب، قابلیت بافت و تولید پارچه، ساخت کامپوزیت های سبک و مستحکم و پایداری در برابر حرارت آن را از سایر مواد مهندسی متمایز می سازد.

خواصی که به آن اشاره شد باعث می شود تا گستره بسیار وسیعی از وسائل نظامی را بتوان با استفاده از الیاف کربن ساخت؛ جلیقه های ضد گلوله و کلاهخود سربازان، بدنه پهپادها و انواع هواپیماهای جنگی و مسافربری، ناوشکن ها و زره تانک ها از جمله بخش هایی به حساب می آید که در آنها می توان از الیاف کربن استفاده کرد.

برای این که بیشتر به اهمیت این محصول استراتژیک پی ببریم به برخی از سلاح هایی که در ساخت آن از این مواد استفاده شده است اشاره می کنیم: هواپیمای آمریکایی اف ۲۲ رپتور به عنوان یکی از پیشرفته ترین جنگنده های حال حاضر جهان از ۳۵۰ قطعه از جنس الیاف کربن بهره می برد. دیگر جنگنده نسل پنجم و پنهان کار دیگر آمریکا یعنی اف ۳۵ نیز از این ماده بهره می برد. چیزی در حدود یک سوم این جنگنده پیشرفته از الیاف کربن ساخته شده است.

نمایه گرافیکی از برخی از موشک های خانواده فاتح و زیر مجموعه های آن

باید گفت که الیاف کربن به عنوان یکی از اصلی ترین مواد در ساخت بدنه های جاذب امواج رادار و همچنین تیغه های جاذب حرارت که برای کاهش تشعشع فروسرخ حاصل از فعالیت موتور به کار می روند استفاده می شود. در حقیقت بدون داشتن این ماده رسیدن به بحث فناوری پنهان کاری میسر نمی باشد. بر اساس اعلام صنایع دفاعی کشور ایران از سال ۱۳۹۳ به این فناوری دست پیدا کرده است.

قاسم بصیر ؛ موشک جدید یا ارتقاء موشک های دیگر ؟

بعد از این مقدمه کمی طولانی به سراغ جدیدترین عضو خانواده موشکی ایران یعنی قاسم بصیر برویم. همان طور که گفته شد این موشک در بدنه خود از الیاف کربن بهره برده و از سیستم پیشران سوخت جامد بهره می برد. برد آن در حدود 1300 کیلومتر بوده و بر اساس صحبت های مطرح شده توسط وزیر دفاع کشورمان، سر جنگی آن قابلیت مانور برای فریب سامانه های پدافندی ضد موشک مثل پاتریوت و تاد را نیز دارد.

این نکته به این معنی است که در این موشک هم به سیاق اکثر موشک های جدید بالستیک ایرانی، سر جنگی از بدنه اصلی در فاز نهایی حمله جدا می شود. جدا شدن سر جنگی از موشک خود باعث کاهش سطح مقطع راداری خواهد شد و این مسئله به تنهایی یک چالش بزرگ برای سامانه های پدافندی خواهد بود.

لحظات اولیه شلیک موشک بالستیک قاسم بصیر

وقتی این مسئله با بحث مانور پذیری و انجام حرکت در سمت های مختلف توسط سرجنگی ترکیب شود، کار برای سامانه های پدافندی طرف مقابل چندین برابر مشکل تر خواهد شد. اما تا به اینجای کار تقریبا همه مواردی که در سری قاسم بصیر برشمردیم را در بسیاری از اعضای خانواده فاتح 110 و زیر مجموعه های آن داشتیم، ولی این همه داستان نیست. بررسی دقیق تر جزییات نشان می دهد این موشک به یک سر جنگی اپتیکی مجهز است که البته سابقه این مورد هم در برخی دیگر از اعضای این سری مثل مدل خلیج فارس تکرار شده بود اما در قاسم بصیر داستان متفاوت است.

موشک بالستیک ضد کشتی خلیج فارس

در جریان تصاویر منتشر شده از آزمایش این موشک، دقیقا یکی از موضوعات مهم و جذاب در معرفی محصول جدید صنایع دفاعی کشورمان یعنی بحث شناسایی و انتخاب میان هدف اصلی و هدف های کاذب توسط کلاهک موشک دیده می شود و این بدین معنی است که موشک مورد نظر در داخل بخش اپتیکی خود به بحث پردازش تصویر ( Image processing ) مجهز شده است.

سیستم اپتیکی مجهز به قابلیت پردازش تصویر در موشک قاسم بصیر

در این قابلیت، تصاویر از قبل تهیه شده هدف به حافظه موشک داده می شود و این پرتابه در فاز نهایی حمله اقدام به اسکن سریع موقعیت کرده و هدف مورد نظر را با جستجو محیط و انطباق آن با تصویری که از قبل در حافظه دارد، می کند. سپس روی آن قفل کرده و در این شرایط امکان انحراف با روش های موسوم به مقابله نرم مثل جنگال و امثال آن غیر ممکن خواهد بود.

ورود کلاهک های بصیر به شهرهای موشکی

یک نکته مهم دیگر در خصوص دستاورد جدید دفاعی کشورمان، به توضیحات منعکس شده در رسانه ملی برای رونمایی از این موشک بر می گردد که در آن به این مسئله اشاره می شود : "هم اکنون این ارتقاء در تمامی شهرهای موشکی انجام شده است."

دقت بالای کلاهک موشک قاسم بصیر در انهدام هدف

بیان چنین نکته ای، این گزینه را مطرح می کند که علاوه بر موشک های جدید ساخته شده از سری قاسم بصیر ، بحث نصب کلاهک جدید و سیستم هدایت این موشک روی موشک های قبلی که تقریبا از همین اندازه برخوردار هستند نیز وجود دارد و عملا برخی از موشک های دیگر نیز در داخل شهرهای موشکی با عملیات تعویض سرجنگی و اضافه کردن برخی قطعات، به استاندارد قاسم بصیر ارتقاء پیدا کرده اند.

با توجه به اینکه موشک مذکور بر اساس تجربیات و درس آموخته های مهمی همچون دو عملیات بزرگ موشکی کشورمان در سال گذشته یعنی وعده صادق 1 و وعده صادق 2 انجام شده و بدون نیاز به سامانه GPS حرکت کرده و چنین دقت خیره کننده ای دارد، لذا می توان گفت جمع آوری درس آموخته ها و ارتقاء توان موشکی و تولید محصول جدید در تقریبا یکسال نشان از سطح بالای پختگی و سرعت عمل بخش تحقیقات و صنعت دفاعی کشور دارد که موفق شده در این زمان کم، دریافت های میدانی و عملیاتی را به محصولی جدید و موثر بدل کند.